Η ΚΟΥΒΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

23 Αυγούστου 2014

‘Ένα φάντασμα παύει να τρομάζει την Αμερική και το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, την εικόνα του Φιντέλ Κάστρο.΄ Απέναντι στην θρυλική εικόνα του μεγάλου ηγέτη της Κουβανικής Επανάστασης, που επέχει μάλλον μία συμβολική λειτουργία μέσα στις κρίσιμες συγκυρίες τις οποίες διανύει σήμερα η κουβανική κοινωνία, η πατρίδα όλων των Κουβανών και προπάντων οι δυστυχώς λιγοστές πλέον δυνατότητες μίας οργανικής συνέχισης της ίδιας επαναστατικής διαδικασίας, δεν μπορεί να πει κάτι σημαντικό παρά μόνο να αποδείξει ο ίδιος πως ακόμα «κρατάει» και είναι επί της γης. Και συγχαρητήρια τον Φιντέλ Κάστρο να κρατάει, και να «επανεμφανιστεί» έστω και μέσω επιστολής. Αλλά, περισσότερο ενδιαφέρον έχει πώς στους «ομολογιακούς αναστοχασμούς» του, που αναρτώνται κατά καιρούς στην επίσημη εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας «Γράμμα», τολμάει να αναφέρεται στις πολλαπλές πολιτικές του πρωθυπουργεύοντος αδερφού του, και αυτή η απουσία κάτι πρέπει να πει.

Βεβαίως, αυτό που μου προκαλεί περισσότερο ενδιαφέρον είναι πως σε διεθνές επίπεδο η νοσταλγική αναφορά στην Κουβανική Επανάσταση από την διεθνή αριστερά γίνεται όλο και περισσότερο οπισθοδρομική, αναχρονιστική και, θα έλεγα -τουλάχιστον από αυτούς που έχουν δει από «κοντά» τι γίνεται στην σημερινή μας κοινωνία- κυνική. Λες και η Κούβα βρίσκεται ακόμα στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, και δεν έχει αλλάξει τίποτα ουσιαστικό –δηλαδή, ο συσχετισμός δυνάμεων σε παγκόσμια κλίμακα, τα οφθαλμοφανέστατα γνωρίσματα μίας όλο και περισσότερου παγκοσμιοποιημένης, φιλελευθεροποιημένης και πληροφοριοποιμένης κοινωνίας, τα κρίσιμα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά ζητήματα της ίδιας της κουβανικής κοινωνίας και, μάλιστα τα κρίσιμα γεωπολιτικά ζητήματα όσον αφορά στη σχέση Κούβα- Η.Π.Α.

Θεωρώ μεγάλο λάθος της Αριστεράς και όλων εκείνων που κατά καιρούς ή μόνιμα έχουν υπερασπιστεί την αντιστασιακή θέση της Κούβας απέναντι στις Η.Π.Α και, μάλιστα έχουν κάθετα και δικαίως διεκδικήσει την ακύρωση του απάνθρωπου αποκλεισμού που αυθαίρετα εφαρμόσει ο τελευταίος εναντίον της κοινωνίας και του έθνους μας, να στέκονται μόνο σε μία απολογητική στάση χωρίς να προσθέτουν, οργανικά και διαλεκτικά, μία (έστω και εποικοδομιτική, αλληλέγγυα και σοβαρή) κριτική στάση απέναντι στην Κουβανική Επανάσταση.

Δηλαδή, έαν είναι αλήθεια ότι η Κουβανική Επανάσταση συνεχίζει να υφίσταται ως το πιο εξαιρετικό και ιδιαίτερο εναπομείναντα σοσιαλιστικό, αντιστασιακό, αντιιμπεριαλιστικό, και εναλλακτικό παράδειγμα στην τωρινή παγκόσμια κοινωνία, έπρεπε να είναι η στάση της διεθνής αριστεράς και όλων των πρωτοβουλιών υπεράσπισης και συμπαράστασης του νησιώτικου πειράματος πιο ενθαρρυντική, «αλληλέγγυα», και τέλος πάντων επαναστατικότερη. Τι θέλω να πω: Η υπεράσπιση του σοσιαλιστικού εγχειρήματος εν ονόματι μίας επερχόμενης δικαιότερης κοινωνίας και η υπεράσπιση μίας απόπειρας πραγματοποίησης τέτοιου εγχειρήματος σε μία συγκεκριμένη κοινωνία, δεν μπορεί να ταυτιστεί μονοσήμαντα με την απολογητική συμπαράσταση του επαναστατικού ηγέτη ως ακαταμάχητος και αλάθητος ήρωας, ούτε σημαίνει την παράλειψη των λαθεμένων πολιτικών επιλογών και των συγκεκριμένων διακυβευμάτων πραγματικά υπαρκτών σε αυτήν την κοινωνία που ανέκυψαν από τον ηγετικό ρόλο του κομμουνιστικού της κόμματος.

Σε συστημικό επίπεδο, που αφορά στο πώς έχει μεταβληθεί το πολιτικό σκηνικό, αλλά και ουσιαστικά στο πώς έχει συγκροτηθεί το πολιτικό σύστημα, βρισκόμαστε σε ένα στάδιο διαμόρφωσης ενός διπλού μοντέλου. Από τη μία, εμμένει να διατηρείται η πιο σκιώδης  διάσταση του κρατικού σοσιαλισμού, μιας που δεν αναγνωρίζει την νομιμότητα των οργανώσεων και των αυτόνομων κοινωνικών κινημάτων, και μάλλον μέσα σε ένα σκληρό κατασταλτικό καθεστώς που τους ποινικοποιεί αδιακρίτως, και από την άλλη, ένα νέο κρατικό καπιταλισμό ισχυροποιείται, δηλαδή, ένα κρατικό μονοπώλιο των μέσων παραγωγής και οικονομικών δραστηριοτήτων, που ελέγχεται από την πολιτική και τη στρατιωτική ηγεσία, ειδικά όσον αφορά στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας.

Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις λοιπόν, έχουν διαγραφεί και υλοποιηθεί εκ των άνω, αλλά ταυτοχρόνως το μεταβαλλόμενο πολιτικό σκηνικό έχει ανοίξει νέους χώρους για τη δημόσια συζήτηση βασικών πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων, για την αναθεώρηση μερικών παρωχημένων κρατικών μηχανισμών, ακόμα και για τη διαμαρτυρία που έχουν καταφέρει εκείνους που από την παράνομη αντιπολίτευση παρά την κυβερνητική άρνηση και καταστολή της κυβέρνησης απέναντί τους. Ως πρωτοβουλίες εντός κοινωνίας ενεργοποιούνται αδιάκοπα και οι φορείς τους σκεφτόμενοι το παρόν και το μέλλον της Κούβας, αμφισβητούν ανοιχτά τις οριοθετημένες και περιορισμένες κυβερνητικές προτάσεις για τα βασικά οικονομικά και πολιτικά ζητήματα που αφορούν στην κουβανική κοινωνία.

Είναι γεγονός ότι η παρούσα κατάσταση του «σοσιαλιστικού μοντέλου» στην Κούβα έχει σοβαρά δημοκρατικά ελλείμματα. Το πολιτικό σύστημα της Κουβανικής Επανάστασης αναπαράγει διαρκώς ορισμένα χαρακτηριστικά του σοβιετικού μοντέλου οργάνωσης και λειτουργίας των θεσμών: ιδιαιτέρως βλέπουμε αυτό στην συγκεντρωτική διοίκηση του κράτους από το μονοκομματισμό και την τεχνοκρατική-στρατιωτική ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας, (το PCC είναι το μοναδικό νόμιμο κόμμα), και στον αστυνομικό έλεγχο με βάση την ιδεολογική επιλογή του κάθε πολίτη. Η εν δυνάμει κοινωνία  των πολιτών, πλαισιωμένη  από πλέον μαζικές οργανώσεις, οι οποίες δημηουργήθηκαν στην πρώτη δεκαετία της Επανάστασης και είναι κατοχυρωμένες συνταγματικά, σήμερα έχουν μεταβληθεί σε γραφειοκρατικά παραθυράκια του κόμματος.

Αυτό το γεγονός σηματοδότησε ένα κομβικό υπαρξιακής σημασίας γνώρισμα της παγίωσης της Κουβανικής Επανάστασης: Το σοσιαλιστικό κράτος συστηματικά ανέστελλε - και συνεχίζει «θριαμβολογικά» να αναβάλλει- την ικανότητα της λαϊκής αυτο-οργάνωσης μέσα σε ένα ιδιαίτερο και εύστροφο σοσιαλιστικό-λαϊκό μόρφωμα –το οποίο σε μεγάλο βαθμό είχε βηματίζει πλάγια την παραδοσιακή γραμμή χαραγμένη από την «σοσιαλ-ιμπεριαλιστική» Σωβιετία.

Με μία αξιολόγηση των οριζόντων των επίκαιρων μεταρρυθμίσεων θα μπορούσε κανείς να τις χαρακτηρίζει ως ένα σύνολο μηχανισμών που αποσκοπούν στην προώθηση μιας οικονομικής φιλελευθεροποίησης με κρατοκεντρικό έλεγχο –ως πιθανότατα προκαταρκτική φάση για τη μετέπειτα επαναφορά της καπιταλιστικής παλινόρθωσης της χώρας, με επικεφαλείς επιχειρηματίες και πολιτικούς της κουβανικής διασποράς, αλλά και φορείς των τομέων της γραφειοκρατίας, του στρατού και της ισχυρής τεχνοκρατίας του σημερινού κατεστημένου-, και όχι προς έναν εκδημοκρατισμό που να επιτρέπει την οργάνωση και την αυτόνομη πρωτοβουλία των πολιτών.

Όντως, μετά από σχεδόν έξι χρόνια στα οποία έχει αναπτυχθεί τα πρώτα βήματα του «ραουλιστικού» μεταρρυθμιστικού προγράμματος, -και σίγουρα είναι υπολογίσιμο χρονικό διάστημα να επισυμβούν πολλά πράγματα- έχει αλλάξει το πρόσωπο μίας παραδειγματικής και ιδιαίτερης κοινωνίας όπως είναι η Κούβα. Κατά την γνώμη μου από οικονομική πλευρά στα μέτωπα που έχει ανοίξει ο Ραούλ Κάστρο, βοηθούμενος από ένα εξαιρετικό εκτελεστικό επιτελείο εκπαιδευμένο στην καλύτερη παράδοση της νεοκλασικής οικονομίας με ασθενέστερα αντανακλαστικά μαρξιστικής ορολογίας σπεύδει στην «επικαιροποίηση και βελτιστοποίηση του σοσιαλιστικού οικονομικού μοντέλου»: Αποκρατικοποίηση για αξιολόγηση της οικογενειακής και πάση φύσεως ιδιωτικής πρωτοβουλίας (400 000 περίπου σε αυτό τον τομέα), κρατοκεντρική και επιχειρηματική αναδιάρθρωση των 2500 μεγάλων και μεσαίων εθνικής σημασίας επιχειρήσεις, διαρκής εξυγίανση των εσωτερικών οικονομικών διά μέσου εκστρατείων αντιδιαφθοράς και μηχανισμών σκληρού και έκτατου ελέγχου, αγροτική μεταρρύθμιση, αναδιάρθρωση των κοινωνικών κονδυλίων επί μερικών κρατικών υπηρεσιών χωρίς να υποστεί  την δωρεάν εκπαίδευση και την δωρεάν περίθαλψη και την κοινωνική ασφάλεια, κτλ.

Η συνέχιση της αντιιμπεριαλιστικής γραμμής του Φιντέλ Κάστρο στα κυριότερα ζητήματα που αφορά στις σχέσεις Κούβας Η.Π.Α και της γεωπολιτικές δυνατότητες της Λατινικής Αμερικής, η ανάληψη της προεδρίας της Κοινότητας των Λατινοαμερικανών και Καραϊβικών Κρατών, ο πρωτεύων ρόλος στην διαμόρφωση και εξέλιξη του ALBA (αντινεοφιλελεύθερη πρωτοβουλία του Ούγο Τσάβες για την πολιτική, πολιτισμική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής), η διαπραγμάτευση του εξωτερικού χρέους με τη Ρωσία, Γερμανία, Ιαπωνία. Κίνα, και η τρέχουσα διαπραγμάτευση της Ευρωπαϊκής Κοινής Θέσης με την Κούβα αναμφίβολα σηματοδοτούν τις διαχειριστικές δεξιώσεις του Ραούλ για να παίξει στην παγκόσμια σκακιέρα.

Τα τελευταία εναλλασσόμενα μηνύματα μεταξύ Ραούλ και Ομπάμα, συμπορευόμενου το «ψυχροπολεμικό» περιβάλλον της κουβανικής οργανωμένης και χρηματοδοτούμενης αντεπανάστασης και της υποκριτικής στάσης του Λευκού Οίκου στα κυριότερα θέματα της ιστορικής σύγκρουσης μεταξύ των δύο χωρών, δεν αρκούν για να αποβλέπει κανείς τις προοπτικές του ραουλιστικού εγχειρήματος και τα πιθανά σενάρια της Κουβανικής Επανάστασης.

Στη σημερινή Κούβα συνυφαίνονται και αντιπαρατίθενται οι «εξαιρετικές» προσδοκίες μεταξύ μίας κατ’ ιδίαν ευμετάβλητης, δημογραφικά πολυσύνθετης και πολιτιστικά «πολυπολιτισμικής» κοινωνίας, ενός μονολιθικού Κράτους που θέλει να αλλάξει την εξωτερική του δομή, και ενός πολιτικού συστήματος του οποίου οι νόμοι και οι μηχανισμοί τους συνεχίζουν να είναι του κρατικού σοσιαλισμού, γεγονός που το καθιστά δυσλειτουργικό απέναντι στην πολυπλοκότατη εθνική μας σύνθεση. Σήμερα, περίτρανα, προσεγγίζουμε την εξάντληση του επαναστατικού κοινωνικού συμβολαίου, το οποίο επί δεκαετίες παρείχε ένα ευρύτατο και πλούσιο πλαίσιο κοινωνικών πολιτικών με αντάλλαγμα την υψηλή εμπιστοσύνη του πληθυσμού στον ηγέτη ή στο κράτος.

Αναμφίβολα, οι ενδεικτικές διεργασίες και οι ιδεολογικές μεταλλάξεις του Κομμουνιστικού Κόμματος, η μορφή του κράτους, η σχέση κόμματος και λαού που έγιναν στην Κίνα, τηρουμένων των αναλογιών, ομοιάζουν εν πολλοίς με αυτές που παρατηρούμε τώρα και στην Κούβα. Το ζήτημα όμως της "συνεχούς δημοκρατικοποίησης" παραμένει. Οι προτάσεις της λεγομένης Νέας Αριστεράς στην Κούβα προβληματίζονται εδώ και χρόνια πάνω σε αυτό το ζήτημα, αλλά χωρίς σχεδόν κανένα αποτέλεσμα διότι, κατ’ αρχάς, τίθεται το γεωπολιτικό θέμα του αποκλεισμού της Κούβας από τις Η.Π.Α, που αναπαράγει εν μέρει και δύο είδους (αυτo)αποκλεισμούς μέσα στην κουβανική κοινωνία: Ο (αυτο)αποκλεισμός του κοινωνικού σώματος από το Κράτος- Κόμμα όσον αφορά στη δημόσια συζήτηση περί βασικών ζητημάτων της πολιτικής ζωής της χώρας και ο (αυτο)αποκλεισμός του ίδιου του κόμματος για να αναλάβει την ιστορική ευθύνη να "επικαιροποιήσει" το σοσιαλιστικό του μοντέλο όχι μόνο στο οικονομικό επίπεδο (μέχρι εδώ επίσημα και σκόπιμα έφτασε ο κυβερνώντας Ραούλ Κάστρο), αλλά και πολιτισμικά και πολιτικά. Εντούτοις μέχρι σήμερα λόγω των καταστάσεων αυτών, η συζήτηση περί δημοκρατίας, εκδημοκρατισμού των υπαρκτών λαϊκών θεσμών, της εν γένει κοινωνίας των πολιτών, κοινωνικών κινημάτων κτλ, δεν έχει πολύ απήχηση εντός της κοινωνίας. Αντιθέτως μία θριαμβολογική, απλουστευτική ορολογία (δυστυχώς πολύ ελκυστική ή αποπλανητική για τις μάζες) έχει "εξοικειωθεί" ως γλώσσα και “συμπεριφορά" στους κόλπους της ντόπιας δεξιάς εντός και εκτός Κούβας (διασποράς). Φταίει και η αριστερά στην Κούβα, λέω η ντόπια διανόηση... Πάντως το ζήτημα είναι ανεξάντλητο και δεν είναι καθόλου εύκολο.

Από την άλλη μεριά πάντως είναι σημαντικό να σκεφθούμε βαθιά η Ελλάδα… Η Έλλάδα (θα) είναι πάντως -κάποια στιγμή υποθέτω θα γίνει όλο και περισσότερο πιο αντιληπτό- μία αφετηρία να σκεφθούμε το παρόν και το μέλλων της συντριπτικής πλειοψηφίας των λαών, για να ξέρουμε όταν μιλάμε για οικονομική κρίση, κοινωνική κατάρρευση, εθνική καταστροφή  περί τίνος πρόκειται, για να μάθουμε περί κοινωνικής αντίστασης, κοινωνικής αντίδρασης και πολιτικών κινημάτων με δυνατότητες στην υπόθεση της χειραφέτησης -η έστω και κοινωνικής αλλαγής «από τα κάτω»- τα δύσκολα και τα εύλογα, για να σκεφτούμε με άλλους τρόπους την πραγματικότητα των δραστικών μετασχηματισμών του παγκόσμιου γίγνεσθαι χωρίς να επενδύομε ματαιόδοξα στα ωραία λόγια των παρωχημένων σχημάτων της χειραφέτησης.